Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là hoạt động có mục đích, có tổ chức, có khoa học của hiệu trưởng đến tập thể giáo viên, học sinh và những lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường nhằm huy động họ tổ chức chỉ đạo hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo những quy luật khách quan nhằm thực hiện mục tiêu phát triển nhân cách toàn diện.
1. Một số vấn đề lý luận cơ bản của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
1.1. Khái niệm về hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Tác giả Đặng Vũ Hoạt quan niệm: “hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là việc tổ chức giáo dục thông qua hoạt động thực tiễn của học sinh về khoa học – kỹ thuật, lao động công ích, hoạt động xã hội, hoạt động nhân đạo, văn hóa văn nghệ, thẩm mỹ, thể dục thể thao, vui chơi giải trí v.v…để giúp các em hình thành và phát triển nhân cách (đạo đức, năng lực, sở trường…)” [12, trang 7].
Theo chương trình trung học cơ sở của Bộ Giáo dục và Đào tạo có trình bày: “hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là những hoạt động được tổ chức ngoài giờ học của các môn học ở trên lớp. hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là sự tiếp nối hoạt động dạy – học trên lớp, là con đường gắn lý thuyết với thực tiễn, tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức với hành động của học sinh” [3, trang 99].
Theo tài liệu bồi dưỡng giáo viên về hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp lớp 10 của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2006: “hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là những hoạt động được tổ chức ngoài giờ học các bộ môn văn hóa. hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp có quan hệ chặt chẽ với các hoạt động dạy học tạo điều kiện gắn lý thuyết với thực hành, thống nhất giữa nhận thức với hành động, góp phần quan trọng vào sự hình thành và phát triển các kỹ năng, tình cảm, niềm tin, tạo cơ sở cho sự phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh trong giai đoạn hiện nay”.
Như vậy, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là hoạt động giáo dục được tổ chức ngoài thời gian học tập trên lớp. Đây là một trong hai hoạt động giáo dục cơ bản, được thực hiện một cách có tổ chức, có mục đích theo kế hoạch của nhà trường; là hoạt động tiếp nối và thống nhất hữu cơ với hoạt động trên lớp, nhằm góp phần hình thành và phát triển nhân cách học sinh theo mục tiêu đào tạo, đáp ứng yêu cầu đa dạng của xã hội đối với thế hệ trẻ.
hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp do nhà trường tổ chức và quản lý với sự tham gia của các lực lượng xã hội. Nó được tiến hành tiếp nối hoặc xen kẽ hoạt động dạy – học trong nhà trường. hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp diễn ra trong suốt năm học và cả thời gian nghỉ hè để khép kín quá trình giáo dục, làm cho quá trình này được thực hiện ở mọi lúc, mọi nơi.
1.2. Mục tiêu, nội dung và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
1.2.1. Mục tiêu của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là một bộ phận của quá trình giáo dục ở nhà trường THPT. Đó là những hoạt động được tổ chức ngoài giờ học các bộ môn văn hóa có trong thời khóa biểu qui định. Theo sách giáo viên về hướng dẫn thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường THPT của Bộ Giáo dục và Đào tạo [6, trang 3], hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp có mục tiêu giúp cho học sinh:
Nâng cao hiểu biết về các giá trị truyền thống của dân tộc cũng như những giá trị tốt đẹp của nhân loại; góp phần củng cố, mở rộng và khắc sâu kiến thức đã học trên lớp ; có ý thức về quyền và trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, nhà trường và xã hội ; bước đầu có ý thức định hướng nghề nghiệp.
Củng cố vững chắc các kỹ năng cơ bản được rèn luyện từ các cấp học trước, trên cơ sở đó tiếp tục hình thành và phát triển các năng lực chủ yếu như: năng lực tự hoàn thiện, năng lực thích ứng, năng lực giao tiếp, năng lực hoạt động chính trị – xã hội, năng lực tổ chức quản lý, năng lực hợp tác và cạnh tranh lành mạnh.
Có thái độ đúng đắn trước những vấn đề của cuộc sống, biết phân biệt đánh giá để tự điều chỉnh và hoàn thiện bản thân mình, hướng tới mục tiêu: chân, thiện, mỹ.
1.2.2. Nội dung của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường THPT rất đa dạng và phong phú về nội dung, thể hiện nhiều hình thức hoạt động khác nhau và có thể phân chia nội dung hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp như sau:
Theo thông tư số 32/TT ngày 15/10/1988 của Bộ Giáo dục và Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, có 5 nội dung:
- Hoạt động chính trị – xã hội.
- Hoạt động phục vụ học tập, tìm hiểu khoa học.
- Hoạt động lao động công ích xã hội.
- Hoạt động văn hóa – nghệ thuật.
- Hoạt động thể thao quốc phòng, tham quan du lịch.
Theo Điều 26 của Điều lệ trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học ban hành ngày 2/4/2007 của Bộ Giáo dục và Đào tạo có qui định hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp có các nội dung sau:
Hoạt động ngoại khóa về khoa học, văn học, nghệ thuật, thể dục thể thao, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội, giáo dục giới tính, giáo dục pháp luật.
Hoạt động vui chơi, tham quan, du lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục môi trường.
Hoạt động xã hội, từ thiện phù hợp với đặc điểm sinh lý lứa tuổi học sinh.
Theo tài liệu phân phối chương trình THPT năm học 2009 – 2010 về hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của Bộ Giáo dục và Đào tạo hướng dẫn, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp được thực hiện theo quỹ thời gian là 2 tiết/tháng, nội dung hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp gồm 6 vấn đề chủ yếu sau:
Lý tưởng sống của thanh niên trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Tình bạn, tình yêu và gia đình.
Nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
Truyền thống dân tộc và truyền thống cách mạng ; bảo vệ di sản văn hóa.
Thanh niên với vấn đề lập thân, lập nghiệp.
Những vấn đề có tính toàn cầu như: bảo vệ môi trường ; hạn chế sự bùng nổ dân số ; chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên ; thực hiện Công ước Liên hiệp quốc về quyền trẻ em.
Những vấn đề trên được cụ thể hóa thành 10 chủ đề hoạt động trong 12 tháng, đó là:
Tháng 9: Thanh niên học tập, rèn luyện vì sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Tháng 10: Thanh niên với tình bạn, tình yêu và gia đình.
Tháng 11: Thanh niên với truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo.
Tháng 12: Thanh niên với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Tháng 1: Thanh niên với việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.
Tháng 2: Thanh niên với lý tưởng cách mạng.
Tháng 3: Thanh niên với vấn đề lập nghiệp.
Tháng 4: Thanh niên với hòa bình, hữu nghị và hợp tác.
Tháng 5: Thanh niên với Bác Hồ
Tháng 6-7-8: Mùa hè tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng.
Căn cứ vào mục tiêu, nội dung chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tình hình thực tế , cụ thể ở mỗi trường, tài liệu tham khảo, có thể chia hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo các nội dung chính sau:
Hoạt động chính trị, xã hội, đạo đức, pháp luật:
Xã hội nào cũng xây dựng cho mình một mẫu người lý tưởng, mẫu người lý tưởng là mẫu người mang tư tưởng tiên tiến của thời đại và hành động theo lý tưởng ấy. Mục đích của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa của chúng ta là đào tạo học sinh thành người lao động thành thạo về nghề nghiệp, năng động đáp ứng nền kinh tế nhiều thành phần, những người công dân tốt. Vì vậy, giáo dục thế giới quan, tư tưởng chính trị, pháp luật, đạo đức là nhiệm vụ hang đầu trong nhà trường. Trong các giờ dạy thông qua bài giảng để liên hệ giáo dục thái độ và giá trị, còn hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp thì trực tiếp giáo dục tư tưởng chính trị cho học sinh qua các hoạt động. Đây là nội dung quan trọng nhưng khó khăn vì chúng ta không thể tập trung các em lại để phổ biến các chỉ thị, nghị quyết,… mà để đạt hiệu quả cao cần phải qua các hoạt động văn hóa, xã hội, đoàn thể, có thực hiện được như vậy học sinh mới tham gia nhiệt tình và hiệu quả đạt được rất cao. Một số hình thức tiến hành như:
- Tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động chính trị ở địa phương.
- Chăm sóc gia đình thương binh, liệt sĩ, giúp đỡ gia đình neo đơn, giúp đỡ học sinh nghèo vượt khó.
- Tham gia các chương trình từ thiện để giáo dục lòng nhân ái cho học sinh.
- Xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa, bài trừ mê tín dị đoan.
- Tuyên truyền pháp luật qua các cuộc thi, nói chuyện chuyên đề, tìm hiểu lịch sử địa phương.
- Tham gia công tác phụ trách Đội, Đoàn tại địa phương.
Thông qua các hoạt động trên không những giáo dục tư tưởng chính trị cho học sinh mà còn hình thành nhiều phẩm chất khác cho các em như: Tình đoàn kết, gắn bó yêu thương con người, tự hào về Đảng, Bác Hồ, về quê hương đất nước…
Tìm hiểu, ứng dụng khoa học kỹ thuật, phục vụ học tập:
Thành lập các câu lạc bộ học tập, nghiên cứu bộ môn cho một số môn như: văn học, sinh vật, toán học, hóa học, vật lý… để các em cùng tham gia, qua đó khắc sâu các kiến thức các em học được trên lớp và ứng dụng vào trong thực tế cuộc sống.
Tổ chức các hoạt động đố vui để học, các câu lạc bộ sáng tác văn, thơ…
Hoạt động lao động công ích, lao động sản xuất – hướng nghiệp:
Hoạt động lao động nói chung nhằm giáo dục ý thức góp phần xây dựng quê hương, giúp đỡ các gia đình và tham gia vào các quá trình sản xuất ra vật chất cho xã hội. Hình thức tiến hành như:
Tham gia trồng cây xanh trong trường, địa phương, dọn vệ sinh môi trường…
Tham gia lao động tu sửa bàn ghế trong lớp, trường, trang trí lớp học.
Tham gia lao động tại địa phương: dọn sạch kênh, rạch, giúp ổn định trật tự an toàn giao thông…
Tham gia giúp đỡ các gia đình chính sách, gia đình thương binh liệt sĩ, gia đình có hoàn cảnh kinh tế khó khăn…
Với những hình thức trên giúp các em hiểu rõ hơn giá trị lao động từ đó có thái độ đúng với người lao động, tôn trọng thành quả mình làm ra và của người khác làm ra, yêu quí lao động.
Hoạt động văn hóa – nghệ thuật:
Thực chất của hoạt động văn hóa nghệ thuật là làm phong phú thêm đời sống tinh thần, bồi dưỡng lòng khát khao cái đẹp, đưa cái đẹp vào cuộc sống, biết thưởng thức cái đẹp và sáng tạo ra cái đẹp… Hình thức có thể tổ chức các cuộc thi mang tính văn hóa giáo dục như:
Thi học sinh thanh lịch, nữ sinh duyên dáng.
Thi sáng tác văn thơ, nhạc, báo tường.
Tổ chức hội diễn văn nghệ, triển lãm, trưng bày về truyền thống nhà trường, tranh ảnh học sinh…
Tổ chức các trại truyền thống cho học sinh, các buổi dạ hội…
Hoạt động thể dục thể thao, quốc phòng, tham quan du lịch:
Thực hiện theo chỉ thị 112/CT của Hội đồng Bộ trưởng về công tác thể thao trong những năm trước mắt (9/5/1989) nhấn mạnh: Phải thực hiện nghiêm túc việc dạy và học chương trình thể dục thể thao theo quy định và có biện pháp tổ chức hướng dẫn các hình thức tập luyện và hoạt động thể thao tự nguyện ngoài giờ học.
Tổ chức các đội thể dục thể thao: bóng đá, bóng bàn, cầu lông, điền kinh, bơi lội, võ thuật..
Tổ chức Hội khỏe phù đổng.
Tổ chức kết nghĩa các đơn vị bộ đội, công an.
Tổ chức tham quan du lịch, cắm trại, tham quan bảo tang, danh lam thắng cảnh, di tích văn hóa, tổ chức cắm trại..
Như vậy, các nội dung của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp rất phong phú và đa dạng, chúng phục vụ cho các mục tiêu giáo dục toàn diện, bổ sung và khắc phục những nhược điểm của hoạt động giáo dục trong giờ lên lớp. Các nội dung giáo dục trên được tiến hành chủ yếu thông qua tiết sinh hoạt tập thể hàng tuần và sinh hoạt chủ điểm giáo dục hàng tháng. Trong thực tế, tùy theo hoàn cảnh cụ thể, điều kiện của từng đơn vị, nhà trường mà nhà quản lý có thể tiếp cận nội dung hoạt động theo những cách khác nhau để vận dụng một cách linh hoạt và có hiệu quả.
1.2.3. Hình thức tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường trung học phổ thông rất đa dạng và phong phú, song do những yêu cầu thực tiễn mà hoạt động này được thực hiện chủ yếu thông qua 3 hình thức tổ chức cơ bản (đã được quy định và nhà trường dành thời gian trong kế hoạch giảng dạy) sau đây:
(1). Tiết chào cờ đầu tuần.
(2). Tiết hoạt động tập thể của lớp hàng tuần.
(3). hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo chủ đề hàng tháng.
1.3. Nguyên tắc và phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
1.3.1. Nguyên tắc tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Để đạt được chất lượng và hiệu quả giáo dục mong muốn, nhà trường cần phải tuân thủ một số nguyên tắc tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp sau đây:
Nguyên tắc về tính mục đích, tính kế hoạch
Tính mục đích: bất cứ hoạt động giáo dục nào cũng phải đạt được những mục đích nhất định, tuy nhiên giáo dục trong nhà trường cho thấy, mục tiêu của các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp thường bị che lấp bởi những tiêu chí mang tính thi đua,phong trào. Do đó nhà trường cần phải xác định mục tiêu yêu cầu hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cho cả năm học, từng học kỳ, từng hoạt động ; trong đó tính đa dạng của mục tiêu cần được định hướng nhằm thực hiện mục tiêu tổng quát là giáo dục toàn diện học sinh.
Tính kế hoạch: kế hoạch sẽ định hướng và giúp cho việc tổ chức hoạt động có chất lượng và hiệu quả, tính kế hoạch của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cần đảm bảo tính ổn định tương đối, tính hệ thống và tính hướng đích, không gây sự hỗn loạn và tùy tiện trong tổ chức các hoạt động của nhà trường. Trên cơ sở kế hoạch, nhà trường định ra cách tổ chức chỉ đạo, nội dung, phương tiện và qui mô hoạt động ; sự chuẩn bị kế hoạch giáo dục chu đáo sẽ đem lại chất lượng, hiệu quả giáo dục mà nhà trường và xã hội mong muốn.
Nguyên tắc về tính tự giác, tự nguyện tham gia hoạt động
Nếu hoạt động học tập trên lớp là bắt buộc thì hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là tự nguyện, tự giác. Nguyên tắc này đảm bảo quyền tự chọn tham gia các hoạt động theo khả năng, hứng thú, điều kiện sức khỏe của mỗi học sinh, chỉ có như vậy mới tạo ra được động cơ hoạt động, phát huy được thiên hướng của từng học sinh, trên cơ sở đó giúp nhà trường và gia đình hướng nghiệp học sinh phù hợp nhất.
Với nguyên tắc này đòi hỏi nhà trường phải có nhiều hoạt động phong phú, đa dạng, phải có nhiều nhóm, nhiều câu lạc bộ khác nhau, thường xuyên tổ chức các cuộc gặp gỡ, các buổi tham quan, các hoạt động văn nghệ, thể thao… Chỉ khi đó học sinh mới có thể tự nguyện, tự giác và theo hứng thú của mình, lựa chọn cho mình loại hình hoạt động phù hợp.
Nguyên tắc tính đến đặc điểm lứa tuổi và tính cá biệt của học sinh
Nội dung và hình thức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phải được thay đổi, tùy thuộc vào sự chuyển từ giai đoạn lứa tuổi này sang lứa tuổi khác ở học sinh. Giáo viên phải xác định các loại hình hoạt động và các hình thức công việc sao cho chúng phù hợp với khả năng của lứa tuổi học sinh và hứng thú cá nhân của họ. Điều đó đòi hỏi giáo viên phải rất hiểu học sinh của mình, nắm rõ các đặc điểm cá biệt của họ để có thể đưa học vào các hoạt động phù hợp với hứng thú, khả năng và năng khiếu của họ.
Nguyên tắc kết hợp sự lãnh đạo sư phạm của Thầy với tính tích cực, độc lập và sáng tạo của học sinh
Học sinh THPT có tính tích cực hoạt động xã hội và có khả năng tự quản, tuy nhiên các em chưa có đủ kinh nghiệm sống vì vậy cần có sự lãnh đạo sư phạm thường xuyên.
Nguyên tắc này đòi hỏi phát triển tính tích cực độc lập, sáng tạo của học sinh. hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phải là hoạt động của học sinh, do học sinh tổ chức và quản lý. Vai trò của người Thầy là xác định phương hướng hoạt động và giúp đỡ học sinh tổ chức công việc, là người cố vấn của học sinh trong các hoạt động của họ.
Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả
Khi tiến hành bất cứ hoạt động nào cũng phải tính đến hiệu quả ; nhưng hiệu quả giáo dục luôn được coi là hàng đầu, chủ yếu của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Kết hợp hiệu quả giáo dục với các hiệu quả khác như: kinh tế, chính trị, xã hội… thì phải lấy hiệu quả giáo dục để điều chỉnh các hiệu quả khác.
1.3.2. Phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phải phù hợp với trình độ, đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng của học sinh nhằm phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của các em. Học sinh phải thực sự giữ vai trò chủ thể của hoạt động với sự giúp đỡ, định hướng của giáo viên chủ nhiệm để thực hiện có hiệu quả các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phải phù hợp với đặc điểm, điều kiện của nhà trường, của địa phương, đáp ứng được những yêu cầu của thực tiễn đặt ra. Vì vậy, phương pháp tổ chức hoạt động phải rất linh hoạt, cần điều chỉnh và thay đổi nội dung và hình thức hoạt động sao cho thích ứng được với học sinh, với giáo viên và phù hợp với điều kiện cho phép.
Phải khai thác và phát huy được tiềm năng của gia đình, các lực lượng xã hội, các tổ chức đoàn thể tham gia vào việc tổ chức hoạt động cho học sinh. Đây là quan điểm có tính nguyên tắc, tạo tiền đề cho việc tìm tòi, xây dựng các biện pháp khai thác và phối hợp các lực lượng xã hội để tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp đạt hiệu quả cao.
Trong quá trình tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp có rất nhiều phương pháp để áp dụng như:
Thảo luận nhóm: thường được sử dụng trong các hình thức hoạt động như thi theo chủ đề, thi giải quyết tình huống, tạo cơ hội cho học sinh có thể chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến để giải quyết một vấn đề có liên quan đến cuộc sống tập thể của các em…Phương pháp thảo luận nhóm có vai trò vô cùng quan trọng, nó có tác dung phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình hoạt động, rèn luyện, đồng thời còn phát huy trí tuệ tập thể của học sinh trong hoạt động. Thông qua thảo luận nhóm giúp học sinh hình thành kỹ năng hợp tác, giáo dục tinh thần, ý thức tập thể cho học sinh, giáo dục tinh thần đoàn kết giữa các học sinh với nhau.
Đóng vai: thường được thể hiện trong việc trình bày các tiểu phẩm, các đoạn kịch ngắn giúp học sinh thực hành, “làm thử” một số cách ứng xử nào đó trong tình huống giả định. Phương pháp đóng vai giúp các học sinh phát huy tính chủ động, độc lập, sáng tạo, phát huy tính thông minh, hình thành và rèn luyện kỹ năng giao tiếp, phương pháp đóng vai tạo cơ hội để học sinh có thể rèn luyện và thử nghiệm.
Giải quyết vấn đề: thường được vận dụng khi học sinh phải phân tích, xem xét và đề xuất những giải pháp trước một hiện tượng, sự việc nảy sinh trong quá trình hoạt động tập thể. Phương pháp giải quyết vấn đề giúp học sinh phát triển năng lực tư duy độc lập, sáng tạo, giúp các em rèn luyện kỹ năng ứng xử, kỹ năng diễn đạt bằng ngôn ngữ nói, đồng thời giúp học sinh tự hoàn thiện nhân cách của mình.
Giao nhiệm vụ: thường được thực hiện trong hoạt động về những nhiệm vụ mà các em được tổ, lớp giao cho. Giao nhiệm vụ là tạo cơ hội để học sinh có thể bộc lộ thể nghiệm những khả năng ứng xử của mình, giúp các em rèn kỹ năng ứng xử phù hợp.
Trò chơi: là tổ chức cho học sinh tìm hiểu một vấn đề hay thực hiện những hành động, việc làm hoặc hình thành thái độ thông qua một trò chơi nào đó. Phương pháp trò chơi giúp học sinh có điều kiện thể hiện khả năng của mình trong một lĩnh vực nào đó của đời sống tập thể ở nhà trường cũng như ở cộng đồng.
Hoạt động nhóm nhỏ: tương tự như thảo luận nhóm nhưng có điểm khác ở chỗ học sinh phải thực hiện một số bài tập cụ thể hơn là thảo luận đề tài.
Diễn đàn: là hình thức tổ chức hoạt động để học sinh được bày tỏ ý kiến, quan điểm của mình, được tranh luận về những vấn đề có liên quan đến lứa tuổi của các em. Diễn đàn như một sân chơi tạo cơ hội cho nhiều học sinh có thể tự do nêu lên những suy nghĩ của mình, được tranh luận một cách trực tiếp với đông đảo bạn bè.
2. Lý luận về quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường THPT
2.1. Các khái niệm về quản lý, quản lý giáo dục và quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
2.1.1. Khái niệm về quản lý
Theo Từ điển giáo dục học của nhà xuất bản từ điểm bách khoa, khái niệm quản lý được định nghĩa: “Quản lý là hoạt động hay tác động có định hướng có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức”.
Theo Từ điển tiếng Việt do trung tâm từ điển học biên soạn 1988, khái niệm quản lý được định nghĩa:
Trông coi và giữ gìn theo những yêu cầu nhất định.
Tổ chức và điều khiển các hoạt động theo những yêu cầu nhất định. Theo một số tác giả khác định nghĩa về quản lý:
Theo F.W Taylor (1856 – 1915): “Quản lý là biết chính xác điều muốn người khác làm và sau đó thấy rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất” [11, trang 12].
Theo H.Koontz: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm (tổ chức). Mục tiêu của quản lý là hình thành một môi trường mà trong đó con người có thể đạt được các mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất”[11, trang 12].
Theo Henry Fayol (1845 – 1925): “ Quản lý là dự đoán, lập kế hoạch, tổ chức điều khiển, phối hợp và kiểm tra”[10, trang 103].
Tuy có nhiều cách định nghĩa khác nhau, song có thể hiểu: “Quản lý là sự tác động có hướng đích của chủ thể quản lý đến đối tượng và khách thể quản lý bằng một hệ thống các giải pháp nhằm thay đổi trạng thái của đối tượng quản lý, đưa hệ thống tiếp cận mục tiêu với hệ quả cao”.
2.1.2. Khái niệm về quản lý giáo dục
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang đưa ra định nghĩa quản lý giáo dục như sau: “Quản lý giáo dục (và nói riêng, quản lý trường học) là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp qui của chủ thể quản lý (hệ giáo dục) nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học – giáo dục thế hệ trẻ, đưa thế hệ trẻ, đưa hệ giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất” [26, trang 35].
Theo tác giả Trần Kiểm:”Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống những tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, công nhân viên, tập thể học sinh, cha mẹ học sinh và các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trường” [15, trang 37].
Như vậy có thể hiểu: Quản lý giáo dục là tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý giáo dục lên khách thể và đối tượng nhằm sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, những cơ hội của tổ chức để đạt được mục tiêu đề ra trong điều kiện biến động của môi trường, làm cho tổ chức vận hành có hiệu quả.
Ngày nay, với quan điểm học thường xuyên, học suốt đời, công tác giáo dục không chỉ giới hạn ở thế hệ trẻ mà cho mọi người, nên quản lý giáo dục được hiểu là sự điều hành hệ thống giáo dục quốc dân, các trường trong hệ thống giáo dục quốc dân nhằm thực hiện mục tiêu: nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.
2.1.3. Khái niệm về quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm các công việc:
Chuẩn bị cho hoạt động của giáo viên và học sinh.
Tổ chức hoạt động theo kế hoạch đã đề ra.
Tổ chức rút kinh nghiệm, đánh giá quá trình và kết quả hoạt động.
Như vậy, quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là hoạt động có mục đích, có tổ chức, có khoa học của hiệu trưởng đến tập thể giáo viên, học sinh và những lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường nhằm huy động họ tổ chức chỉ đạo hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo những quy luật khách quan nhằm thực hiện mục tiêu phát triển nhân cách toàn diện.
Quản lý thực hiện chương trình hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường trung học phổ thông là một trong nội dung quản lý cơ bản ở trường trung học phổ thông.
2.2. Các chức năng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Để quản lý tốt, chặt chẽ hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, trong nhà trường người Hiệu trưởng phải nắm được đặc điểm tình hình nhà trường, địa phương, nguồn nhân lực, mục tiêu, nhiệm vụ, kết quả hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của những năm học trước, phương hướng, nhiệm vụ năm học mới để đề ra cách thức quản lý cho phù hợp. Hệ thống các chức năng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm:
Kế hoạch hóa hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Muốn xây dựng được kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trước hết cần phải nắm chắc tình hình giảng dạy và nội dung chương trình các môn học trong nhà trường, các chủ trương công tác trọng tâm và nhiệm vụ chính trị của địa phương. Điều tra cơ bản khả năng của giáo viên và các lực lượng giáo dục ngoài trường, tìm hiểu hoàn cảnh của học sinh, điều kiện cơ sở vật chất, bên cạnh đó phải căn cứ vào hướng dẫn của Bộ, của Sở về chương trình hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp để đề ra kế hoạch cho sát. Căn cứ vào kết quả điều tra cơ bản để xác định yêu cầu, nhiệm vụ cụ thể, định chỉ tiêu phấn đấu.
Kế hoạch phải được xây dựng cùng với việc dự thảo kế hoạch năm học của trường và được cụ thể hóa thành kế hoạch từng học kỳ, từng tháng, từng tuần phù hợp với điều kiện cụ thể của nhà trường, phù hợp với từng khối lớp và đảm bảo mục tiêu phát triển nhân cách cho học sinh.
Kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phải được xây dựng trong sự phối hợp với kế hoạch của các bộ phận khác trong nhà trường như kế hoạch dạy – học, kế hoạch hoạt động ngoại khóa của tổ bộ môn, kế hoạch xây dựng cơ sở vật chất…
Một số yêu cầu cần chú ý:
Có kế hoạch hoạt động đều đặn, cân đối từ đầu năm đến cuối năm và trong hè.
Có quy định cho từng khối lớp trong hoạt động chung của nhà trường.
Có lịch hoạt động hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng, học kỳ.
Có ý thức nhạy bén phục vụ kịp thời những nhiệm vụ đột xuất.
Cần vận dụng và khéo léo sắp xếp thời gian như chào cờ đầu tuần, có thể kết hợp với việc thông báo tình hình thời sự, sinh hoạt thơ ca… khéo kết hợp các hình thức và nội dung sinh hoạt với nhau để công việc không bị chồng chéo, mất thì giờ, nhàm chán.
Sắp xếp công việc thành nề nếp theo từng thời gian:
Hàng ngày: Duy trì nề nếp đi học đúng giờ, vệ sinh trường, lớp, phát thanh học đường, đọc báo, quà tặng âm nhạc.
Hàng tuần: Chào cờ đầu tuần, sinh hoạt thơ văn, thời sự, sơ kết tuần ở lớp, trường, biểu dương gương người tốt, việc tốt, sinh hoạt câu lạc bộ, TDTT, văn nghệ…
Hàng tháng: Sinh hoạt chủ điểm, kỷ niệm ngày lịch sử, tổ chức ngày truyền thống, sinh hoạt Đoàn, công tác xã hội giúp đỡ gia đình thương binh liệt sĩ, lao động công ích, tổ chức hội diễn văn nghệ, học sinh thanh lịch, cắm trại, du lịch, TDTT,…
Học kỳ: Sơ kết thi đua, khen thưởng.
Tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Sau khi đã đề ra kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, cần phải có một tổ chức chịu trách nhiệm chính về hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở nhà trường. Tổ chức này chính là Ban chỉ đạo hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp do Hiệu trưởng hoặc Phó hiệu trưởng làm trưởng ban, các thành viên gồm có: Đại diện Công đoàn, Đoàn thanh niên, đại diện GVCN các khối lớp, đại diện Hội cha mẹ học sinh và một số trợ lý của Hiệu trưởng về hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Ban chỉ đạo hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phân công, định ra chế độ sinh hoạt để chỉ đạo và chủ động xây dựng kế hoạch hoạt động của trường, Ban chỉ đạo có nhiệm vụ:
Giúp Hiệu trưởng xây dựng kế hoạch chương trình hoạt động hàng năm và chỉ đạo thực hiện kế hoạch chương trình đó.
Tổ chức những hoạt động lớn, quy mô trường và thực hiện sự phối hợp chặt chẽ với tổ chức Đoàn và các lực lượng giáo dục khác ngoài nhà trường trong các hoạt động, xác định lực lượng sẽ phối hợp, nội dung phối hợp, cơ chế phối hợp.
Tổ chức hướng dẫn GVCN lớp và các cán bộ Đoàn, lớp tiến hành các hoạt động ở đơn vị mình đạt hiệu quả.
Giúp Hiệu trưởng kiểm tra, đánh giá chất lượng, hiệu quả giáo dục của hoạt động.
Tổ chức và qui định nhiệm vụ cụ thể cho các lực lượng giáo dục bên trong nhà trường như: GVCN, giáo viên bộ môn, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cùng tham gia tổ chức các hoạt động giáo dục này.
Chỉ đạo thực hiện
Chỉ đạo là những hành động xác lập quyền chỉ huy và sự can thiệp của người lãnh đạo trong toàn bộ quá trình quản lý. Là huy động mọi nguồn lực vào việc thực hiện kế hoạch và điều hành nhằm đảm bảo cho việc thực hiện có hiệu quả kế hoạch.
Chỉ đạo công tác hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là sự can thiệp của người lãnh đạo vào toàn bộ quá trình quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Đó cũng chính là Hiệu trưởng chỉ đạo các lực lượng trong nhà trường: Ban chỉ đạo, các khối chủ nhiệm, tổ bộ môn, giáo viên bộ môn, bộ phận thư viện, thiết bị, bảo vệ, giám thị cùng tham gia tổ chức hoạt động giáo dục và hỗ trợ nhà trường tổ chức hoạt động.
Phối hợp với các đoàn thể trong nhà trường tổ chức hoạt động giáo dục.
Phối hợp các lực lượng ngoài xã hội như: Cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương và các lực lượng xã hội khác hỗ trợ nhà trường tổ chức hoạt động giáo dục.
Kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Việc kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch và kết quả hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phải thường xuyên hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng. Đồng thời công tác kiểm tra, đánh giá phải tiến hành kết hợp với sơ kết, tổng kết thi đua và rút bài học kinh nghiệm để các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp sau được tốt hơn, hiệu quả hơn, học sinh hứng thú tham gia. Nếu có điều kiện, nên tổ chức rút kinh nghiệm sau mỗi hoạt động, kể cả hoạt động của lớp và hoạt động của toàn trường để lần sau tổ chức tốt hơn, thành công hơn.
Kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp được thể hiện qua:
Kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của các bộ phận, các lớp học.
Kiểm tra, đánh giá hiệu quả giáo dục thông qua hoạt động của học sinh.
Nội dung kiểm tra:
Kiểm tra công việc nêu trong kế hoạch có được thực hiện không? Chỉ ra những công việc chưa làm được, nguyên nhân của nó; so sánh kết quả đạt được với mục đích yêu cầu của hoạt động.
Kiểm tra việc làm cụ thể của học sinh, giáo viên để đi đến đánh giá về: mục tiêu, nội dung, hình thức và biện pháp tổ chức, các phương pháp thực hiện có đảm bảo tính độc lập, sáng tạo, tự quản của học sinh hay không?
Kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục ở học sinh về các mặt:
Nhận thức.
Động cơ, thái độ tham gia hoạt động.
Các nề nếp sinh hoạt, học tập, thói quen đạo đức, kỹ năng hành vi.
Các thành tích của học sinh đạt được trong các phong trào thi đua.
Để đánh giá được chất lượng và hiệu quả giáo dục của mỗi hoạt động, nhà trường phải xây dựng được các tiêu chí đánh giá dựa trên mục đích yêu cầu của hoạt động đã được xác định trong kế hoạch.
Một số phương pháp kỹ thuật kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp:
Dự một số hoạt động cụ thể.
Quan sát hoạt động của giáo viên, học sinh.
Kiểm tra hồ sơ sổ sách, sản phẩm hoạt động.
Trao đổi, trò chuyện cùng học sinh, giáo viên.
2.3. Phân cấp quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Chương trình hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phân ban cấp trung học phổ thông được đưa vào chương trình chính khóa trong trường trung học phổ thông từ năm học 2006, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong
trường trung học phổ thông thực hiện theo chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, hàng năm Sở Giáo dục & Đào tạo thành phố Hồ Chí Minh có hướng dẫn, tập huấn kỹ về chương trình này, trong trường để hoạt động đi vào nề nếp và có hiệu quả cần thành lập Ban chỉ đạo hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp do Hiệu trưởng hoặc Phó hiệu trưởng làm trưởng ban, các thành viên gồm có: Đại diện Công đoàn, Đoàn thanh niên, đại diện GVCN các khối lớp, đại diện Hội cha mẹ học sinh và một số trợ lý của Hiệu trưởng về hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Ban chỉ đạo hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp định ra chế độ sinh hoạt để chỉ đạo và chủ động xây dựng kế hoạch hoạt động của trường, sau đó phân công xuống cho các tổ bộ môn, GVCN và có các biện pháp phối hợp với các lực lượng trong và ngoài nhà trường để thực hiện. Hàng tháng có tổ chức họp rút kinh nghiệm và triển khai kế hoạch hoạt động cho tháng tới.
2.4. Cơ sở pháp lý về quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Hiện nay, với yêu cầu về đổi mới giáo dục đào tạo và để nâng cao chất lượng giáo dục, đã có rất nhiều văn bản, tài liệu đề cập, hướng dẫn tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp như:
Theo luật giáo dục năm 2005, tại điều 27 mục tiêu của giáo dục phổ thông có nêu: “ Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Theo Điều lệ trường trung học phổ thông ban hành ngày 2 tháng 4 năm 2007, Điều 26 có nêu: “Nhà trường phối hợp với các tổ chức, cá nhân tham gia giáo dục ngoài nhà trường thực hiện các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bao gồm các hoạt động ngoại khóa về khoa học, văn học, nghệ thuật, thể dục thể thao, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội, giáo dục giới tính, giáo dục pháp luật nhằm phát triển toàn diện và bồi dưỡng năng khiếu; các hoạt động vui chơi, tham quan, du lịch, giao lưu văn hóa, giáo dục môi trường; các hoạt động xã hội, từ thiện phù hợp với đặc điểm sinh lý lứa tuổi học sinh”.
Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2009 – 2020, về các mục tiêu chiến lược có nêu: “ Nền giáo dục này phải đào tạo được những con người Việt Nam có năng lực tư duy độc lập và sáng tạo, có khả năng thích ứng, hợp tác và năng lực giải quyết vấn đề, có kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp, có thể lực tốt, có bản lĩnh, trung thực, ý thức làm chủ và tinh thần trách nhiệm công dân, gắn bó với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”.
Chỉ thị số 45/2007/CT-BGDĐT ngày 17/8/2007 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về: “Tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong ngành giáo dục”, mục 3 có ghi: “Đổi mới, nâng cao chất lượng các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật ngoại khóa, lồng ghép nội dung phổ biến giáo dục pháp luật vào nội dung các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp”.
Chỉ thị số 39/2007/CT-BGDĐT ngày 31/7/2007 của Bộ Giáo dục và Đào tạo: “Về nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên, giáo dục chuyên nghiệp và các trường, khoa sư phạm trong năm học 2007 – 2008 ”, mục 2 khoản d về giáo dục toàn diện có nêu: “Chú trọng nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, dạy đủ các môn học và tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp theo qui định về chương trình giáo dục, bảo đảm các yêu cầu về giáo dục chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; …”.
Công văn số 7394/BGDĐT-GDTrH ngày 25/8/2009 của Bộ Giáo dục và Đào tạo hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2009 – 2010 ở mục 2 trong các nhiệm vụ cụ thể có nói về hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Trong đó, có nêu: “hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp và hoạt động giáo dục hướng nghiệp được tính giờ dạy như các môn học; việc điều hành hoạt động giáo dục tập thể (2 tiết/tuần) là thuộc nhiệm vụ quản lý của Ban Giám hiệu và giáo viên chủ nhiệm lớp, không tính là giờ dạy học…..Tích hợp nội dung hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp sang môn giáo dục công dân…Đưa nội dung giáo dục về Công ước Quyền trẻ em của Liên hợp quốc vào thực hiện ở lớp 9, lớp 10 và tổ chức các hoạt động hưởng ứng phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” vào hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp”.
Theo tài liệu phân phối chương trình THPT và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp năm học 2009 – 2010 có hướng dẫn: ”hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là hoạt động trong kế hoạch giáo dục của nhà trường. Cần phân công Hiệu trưởng hoặc Phó hiệu trưởng phụ trách hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của trường. Toàn thể giáo viên, các tổ chức, đoàn thể và học sinh có trách nhiệm tham gia hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo kế hoạch của trường. Giáo viên chủ nhiệm lớp trực tiếp phụ trách hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của lớp. Sở Giáo dục và Đào tạo cần phân công một cán bộ phụ trách hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Kết quả hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là một trong những tiêu chí đánh giá thi đua của các tập thể và cá nhân trong mỗi năm học”.
2.5. Nội dung quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
2.5.1. Quản lý cán bộ giáo viên, nhân viên với việc tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Với lực lượng giáo viên chủ nhiệm lớp:
Nhà trường cần xây dựng qui định về nhiệm vụ, trách nhiệm và quyền hạn của giáo viên chủ nhiệm lớp trong tổ chức các hoạt động giáo dục học sinh lớp chủ nhiệm. Ví dụ như:
Giáo viên chủ nhiệm có nhiệm vụ nắm đối tượng học sinh lớp chủ nhiệm về hoàn cảnh gia đình, đặc điểm tính cách, khả năng và thiên hướng của mỗi em để có thể đưa các em vào các hoạt động phù hợp và phát triển được khả năng tiềm ẩn của học sinh.
Giáo viên chủ nhiệm có nhiệm vụ huấn luyện, bồi dưỡng cho đội ngũ học sinh cốt cán của lớp, của Chi đoàn các kỹ năng tổ chức hoạt động tập thể, giúp các em từng bước hình thành kỹ năng tự quản trong hoạt động tập thể.
Giáo viên chủ nhiệm lớp có trách nhiệm phối hợp với giáo viên bộ môn của lớp, với Bí thư đoàn trường, với Ban đại diện Cha Mẹ học sinh lớp để tổ chức các hoạt động giáo dục cho học sinh lớp chủ nhiệm…
Với lực lượng giáo viên bộ môn:
Căn cứ vào nhiệm vụ của giáo viên được qui định trong điều lệ trường trung học, Hiệu trưởng cần xây dựng qui định nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền hạn của giáo viên bộ môn trong việc tham gia tổ chức các hoạt động giáo dục. Ví dụ như:
Giáo viên các bộ môn có lồng ghép, tích hợp nội dung giáo dục dân số, nội dung giáo dục phòng chống ma túy có trách nhiệm khai thác có hiệu quả những nội dung này trong quá trình thực hiện bài dạy trên lớp.
Giáo viên bộ môn, bên cạnh nhiệm vụ giảng dạy còn có nhiệm vụ tham gia tổ chức các hoạt động theo sự phân công của Tổ bộ môn.
Với lực lượng giám thị, bảo vệ:
Bộ phận giám thị, bảo vệ nhà trường là lực lượng duy trì kỷ cương nề nếp học sinh, góp phần trong việc giáo dục học sinh trong nhà trường, vì vậy cần quản lý và chỉ đạo bộ phận này tham gia công tác giáo dục học sinh ngoài giờ lên lớp, cụ thể là:
Quản lý chặt chẽ nề nếp kỷ luật, chuyên cần của học sinh theo nội qui nhà trường.
Không cho các đối tượng ngoài xã hội vào nhà trường trong giờ học, không cho học sinh ra khỏi trường trong giờ ra chơi.
Theo dõi những học sinh có biểu hiện nghi vấn trong giờ ra chơi để có thể phát hiện và ngăn chặn kịp thời những hiện tượng tiêu cực như: đánh nhau, hút thuốc lá, sử dụng các chất gây nghiện nặng như ma túy hoặc xem phim sex trên điện thoại di động…
Với bộ phận thư viện:
Chỉ đạo bộ phận thư viện tạo điều kiện về tư liệu tham khảo cho việc tổ chức các hoạt động giáo dục.
Sách báo, tài liệu là điều kiện không thể thiếu, giúp cho nhà trường có tư liệu tham khảo để xây dựng nội dung và hình thức hoạt động giáo dục đa dạng và phong phú. Cần chỉ đạo bộ phận thư việc xây dựng tủ sách, báo tham khảo theo chủ đề giáo dục như:
Chủ đề giáo dục tư tưởng chính trị, giáo dục truyền thống.
Chủ đề giáo dục pháp luật.
Chủ đề giáo dục dân số – sức khỏe sinh sản vị thành niên.
Chủ đề giáo dục môi trường.
Chủ đề giáo dục phòng chống ma túy.
Chủ đề hướng nghiệp.
Chủ đề tìm hiểu khoa học.
Chỉ đạo bộ phận thư viện làm tốt công tác bạn độc, giới thiệu sách báo cho học sinh, phối hợp với Đoàn thanh niên tổ chức các cuộc thi tìm hiểu theo chủ đề cho học sinh các khối lớp.
2.5.2. Quản lý học sinh với hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Học sinh vừa là đối tượng vừa là chủ thể giáo dục. Để quản lý và giáo dục học sinh đạt kết quả tốt, nhà quản lý nhất là giáo viên phải hiểu các em một cách đúng đắn, đầy đủ và cụ thể, từ đó có những lựa chọn sư phạm phù hợp. Vì vậy cần phải hiểu rõ và chính xác học sinh về:
Hoàn cảnh sống của từng học sinh.
Những đặc điểm về thể chất, sinh lý của từng học sinh.
Những đặc điểm về tâm lý của mỗi học sinh.
Nắm vững tính cách và những hành vi đạo đức của từng học sinh.
Quản lý học sinh với hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp bằng cách thông qua quá trình đánh giá nhận thức của học sinh so với mục đích, yêu cầu mà hoạt động trong chương trình đề ra cũng như các kỹ năng mà các em cần phải rèn luyện và hình thành trong hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Đánh giá sao cho có thể động viên, khích lệ tinh thần tham gia hoạt động tập thể, phấn đấu vươn lên về mọi mặt để hoàn thành tốt nhiệm vụ của học sinh.
Về nội dung đánh giá: nhận xét các bài viết, các bản thu hoạch của học sinh, tọa đàm, trao đổi, quan sát hoạt động của học sinh, xem xét hiệu quả hoạt động qua các kết quả đạt được.
Về hình thức đánh giá: đánh giá cá nhân, đánh giá tập thể (tổ, nhóm, khối, lớp).
Về quy trình đánh giá: học sinh tự đánh giá theo các tiêu chí và yêu cầu của hoạt động -> Tập thể Tổ, lớp, Đoàn thanh niên đánh giá sau khi đã tham khảo các ý kiến cá nhân và cán bộ lớp -> Giáo viên chủ nhiệm đánh giá.
2.5.3. Quản lý các điều kiện, phương tiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, cần khai thác có hiệu quả các phương tiện của nhà trường cũng như các phương tiện của học sinh có thể mang đến từ gia đình hoặc do các em tự tạo ra.
Các phương tiện được sử dụng trong các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp có thể là phương tiện nghe – nhìn, nhạc cụ, dàn âm thanh cho các hoạt động văn hóa văn nghệ, dụng cụ thể dục thể thao. Cần khuyến khích các em tham gia vào việc tạo ra các phương tiện hoạt động để tăng cường hiệu quả giáo dục.
Có kế hoạch xây dựng, tu bổ và mua sắm các điều kiện thiết yếu về cơ sở vật chất cho hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp như: sân bãi, bảng tin, phòng truyền thống, các dụng cụ thể dục thể thao, nhạc cụ, hệ thống âm thanh…
Hàng năm lập kinh phí dành cho hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong điều kiện cho phép của nhà trường.
2.5.4. Quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Hoạt động kiểm tra, đánh giá trong quản lý giáo dục nhằm thu thập những thông tin ngược về tình hình công việc giúp nhà trường trong thực hiện các nhiệm vụ giáo dục nói chung và thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp nói riêng. Có thể kiểm tra, đánh giá thường xuyên hoặc theo định kỳ. Phối hợp với tổ chức Đảng, đoàn thể trong nhà trường, phát huy và thực hiện dân chủ hóa trong quản lý, thực hiện quy chế chuyên môn, giải quyết kịp thời những thiếu sót, vướng mắc trong tổ chức thực hiện. Khi kiểm tra nên có biên bản kiểm tra, lưu trữ hồ sơ kiểm tra và dựa trên nguyên tắc: Nguyên tắc tính kế hoạch, nguyên tắc tính khách quan, nguyên tắc tính hiệu quả và nguyên tắc tính giáo dục.
Quản lý đánh giá kết quả hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, thông qua việc kiểm tra số lượng hoạt động được tổ chức trong toàn trường và ở từng lớp, đồng thời phải kiểm tra xem chất lượng của việc tổ chức các hoạt động có gây hứng thú cho học sinh tham gia các hoạt động hay không, ý nghĩa xã hội của các hoạt động được tổ chức; sự tác động, ảnh hưởng của các hoạt động đến học sinh như thế nào và những hạn chế thiếu xót cần khắc phục.
Khi kiểm tra, đánh giá cần kiểm tra, đánh giá về: Hồ sơ kế hoạch, giáo án bài soạn, dự giờ, việc tổ chức hoạt động giáo dục và hiệu quả của hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp thông qua thái độ, nề nếp, phương pháp, đạo đức, kỷ luật tập thể, cá nhân và kỹ năng hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của giáo viên và học sinh …
2.5.5. Quản lý sự phối hợp tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Phối hợp với tổ chức Đoàn thanh niên
Tổ chức Đoàn trong nhà trường giữ vai trò nòng cốt trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp cho học sinh nhà trường, vì vậy Hiệu trưởng phối hợp với Bí thư Đoàn trường (người đại diện cho Đoàn thanh niên) để tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Những nội dung phối hợp cụ thể như:
Liên kết chương trình, kế hoạch hoạt động của Đoàn thanh niên với kế hoạch của nhà trường.
Qui định lề lối làm việc giữa Hiệu trưởng với Bí thư Đoàn trường; giữa GVCN với Bí thư Đoàn trường trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Phân công trách nhiệm rõ ràng trong tổ chức các hoạt động, tổ chức Đoàn sẽ chịu trách nhiệm thực hiện một số đầu việc, có thể là:
Tổ chức phát thanh hàng tuần, bản tin hàng tuần theo các chủ đề.
Tổ chức các hoạt động Đoàn trong nhà trường.
Tổ chức các hoạt động vui chơi giải trí, tạo sân chơi lành mạnh trong nhà trường.
Lập hộp thư “học sinh”, tuyên truyền để học sinh thấy ý nghĩa của hộp thư và trách nhiệm tham gia hộp thư để thu thập thông tin về những hiện tượng tiêu cực trong học sinh, giúp nhà trường phát hiện sớm những hiện tượng học sinh sử dụng ma túy, xem phim ảnh khiêu dâm…
Tổ chức và duy trì lực lượng học sinh tự quản nòng cốt tham gia duy trì trật tự kỷ luật trong trường.
Tổ chức các hoạt động xã hội, lao động công ích…
Cử cán bộ Đoàn đi dự các lớp tập huấn về nghiệp vụ hoạt động đoàn, tổ chức giao lưu giữa các trường về công tác đoàn.
Có chế độ bồi dưỡng, khen thưởng thích đáng đối với cống hiến và thành tích của Bí thư Đoàn.
Phối hợp với Công đoàn trường
Hiệu trưởng phối hợp với Công đoàn tổ chức tuyên truyền chính sách dân số trong đội ngũ cán bộ giáo viên, vận động cán bộ giáo viên thực hiện kế hoạch hóa gia đình, thực hiện nhà trường không có cán bộ giáo viên sinh con thứ ba. Từ đó ta làm công tác tuyên truyền về dân số, kế hoạch hóa gia đình trong học sinh có hiệu quả hơn.
Phối hợp với cha mẹ học sinh
Chỉ đạo GVCN lớp, thông qua các cuộc họp cha mẹ học sinh, tuyên truyền để cha mẹ học sinh hiểu được về các hoạt động giáo dục trong nhà trường, thống nhất yêu cầu giáo dục giữa nhà trường và gia đình, trách nhiệm của gia đình trong giáo dục con em, thống nhất kênh liên lạc giữa GVCN và cha mẹ học sinh.
Chỉ đạo GVCN phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh lớp tham gia tổ chức hoạt động giáo dục cho học sinh, ví dụ như:
Mỗi tháng 1 lần, Ban đại diện chi hội các lớp có thể dự giờ sinh hoạt lớp để nắm được tình hình lớp, hoặc trực tiếp tham gia tổ chức tiết học này.
GVCN có thể huy động sự hỗ trợ của cha mẹ học sinh thông qua Ban đại diện chi hội về kinh phí tổ chức hoạt động, đặc biệt là sự tham gia trực tiếp của cha mẹ học sinh cùng với GVCN tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong và ngoài nhà trường cho học sinh của lớp.
Phối hợp với Ban đại diện cha mẹ học sinh trường để có sự hỗ trợ về kinh phí, về cơ sở vật chất, về chất xám trong tổ chức các hoạt động qui mô toàn trường. Mặt khác,Hiệu trưởng thông qua Ban đại diện cha mẹ học sinh lớp, trường để tuyên truyền về các hoạt động giáo dục của nhà trường nhằm cha mẹ học sinh hiểu và hỗ trợ nhà trường.
Tham mưu với cấp ủy, chính quyền địa phương
Tham mưu với cấp ủy, chính quyền địa phương để Hội đồng giáo dục nhà trường ra nghị quyết về giáo dục, trong đó có qui định nghĩa vụ của cộng đồng, của các ban ngành, các cơ sở kinh tế ở địa phương hỗ trợ nhà trường tổ chức các hoạt động giáo dục.
Tham mưu với chính quyền để được mở rộng diện tích trường, cấp kinh phí sửa chữa trường lớp, mua sắm thiết bị phục vụ các hoạt động giáo dục.
Tham mưu với chính quyền địa phương, yêu cầu các quán nước, các tụ điểm vui chơi quanh trường cam kết không bán thuốc lá, rượu bia cho học sinh, không lôi kéo học sinh vào chơi internet…nhằm hạn chế học sinh bỏ học đi chơi, vào quán xá là nơi đầy rẫy tệ nạn xã hội.
Phối hợp với các lực lượng xã hội khác
Phối hợp với cơ quan công an:
Công an xã, phường bảo đảm môi trường an ninh quanh trường, nhà trường có điều kiện để tổ chức các hoạt động giáo dục an toàn, không bị sự quấy rối của những phần tử càn quấy ở địa phương.
Phối hợp với công an giao thông để tổ chức tuyên truyền, giáo dục Luật giao thông đường bộ cho Thầy, trò nhà trường.
Phối hợp với bộ phận phòng chống tệ nạn ma túy của công an để tổ chức các hoạt động giáo dục phòng chống ma túy.
Phối hợp với trung tâm y tế, Hội chữ thập đỏ địa phương tổ chức giáo dục dân số – kế hoạch hóa gia đình trong học sinh và cán bộ giáo viên, giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành niên, giáo dục phòng chống ma túy và giáo dục lối sống lành mạnh, kiểm tra sức khỏe định kỳ cho giáo viên và học sinh toàn trường.
Phối hợp với Hội cựu chiến binh tổ chức giáo dục truyền thống cách mạng ở địa phương…
Phối hợp với trung tâm thể dục thể thao quận, huyện tổ chức các hoạt động thể thao, Hội khỏe Phù Đổng cấp trường, cấp quận.
Phối hợp với tổ chức Đoàn địa phương tổ chức các phong trào đoàn trong nhà trường, hỗ trợ nhà trường tổ chức các hoạt động giáo dục ở địa bàn trong những tháng hè, tổ chức hoạt động lao động công ích, hoạt động xã hội.
Kết nghĩa với các đơn vị thuộc lực lượng vũ trang để tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống, giáo dục lý tưởng sống cho thế hệ trẻ.
Phối hợp các đơn vị kinh tế để được hỗ trợ về kinh phí tổ chức hoạt động, để hướng nghiệp…
Để thực hiện phối hợp có hiệu quả đòi hỏi Hiệu trưởng nhà trường phải phân công giáo viên đại diện Hiệu trưởng để thực hiện sự phối hợp với từng tổ chức,có chế độ họp giao ban định kỳ để sự phối hợp được duy trì thường xuyên và có kế hoạch.
2.6. Phối hợp quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp
Các lực lượng giáo dục trong nhà trường, đó là toàn thể cán bộ giáo viên trong nhà trường đều có trách nhiệm thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Ban chấp hành Đoàn trường, Chi đoàn học sinh là tổ chức đại diện học sinh có nhiệm vụ tổ chức tất cả các hoạt động của học sinh dưới sự hướng dẫn của nhà trường mà trực tiếp là Ban chỉ đạo hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp và Đoàn thanh niên. Các giáo viên chủ nhiệm cần biết rõ kế hoạch để phối hợp và tham gia quản lý.
Cán bộ lớp (lớp trưởng), cán bộ đoàn (Bí thư chi đoàn) trong nhà trường đều có trách nhiệm thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
Các lực lượng ngoài nhà trường, nhà trường cần tranh thủ sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương, các tổ chức quần chúng vào các hoạt động trên của học sinh. Các lực lượng này bao gồm: Mặt trận tổ quốc, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh địa phương, Hội phụ nữ, Hội Cha Mẹ học sinh, Hội khuyến học, Hội cựu chiến binh…
Các tổ chức quần chúng và Hội Cha Mẹ học sinh có thể giúp đỡ cơ sở vật chất, hỗ trợ nhà trường đôn đốc hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, đặc biệt là hoạt động ngoài nhà trường nhất là trong thời gian học sinh nghỉ hè.
Việc phối hợp với các ngành địa phương như:
Ban thông tin văn hóa để: tuyên truyền, cổ động.
Ban thương binh xã hội: làm công tác từ thiện.
Ban y tế: chăm sóc sức khỏe, vệ sinh, môi trường, dân số.
Ban công an: tuyên truyền pháp luật, bảo vệ trật tự trị an, phòng chống tệ nạn xã hội.
Các xí nghiệp, nhà máy, hợp tác xã để học sinh gắn với đời sống, thâm nhập thực tế và phát huy vai trò “Xã hội hóa giáo dục”, “Nhà trường là trung tâm văn hóa” của địa phương.
Gia đình vừa là một tế bào của xã hội, vừa là một thành tố trong cộng đồng giáo dục nhà trường – gia đình – xã hội. Nhà trường mặc dù đóng vai trò chủ đạo trong cộng đồng giáo dục, nhưng cần khai thác tiềm năng giáo dục của gia đình và xã hội nhằm tối ưu hóa quá trình giáo dục.
3. Tài liệu tham khảo
- Ban chấp hành Đảng bộ quận 12 (2009), Lịch sử Đảng bộ quận 12, Nhà xuất bản tổng hợp TP.Hồ Chí Minh.
- Bộ GD&ĐT (2008), Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2009 – 2020.
- Bộ GD&ĐT (2002), Chương trình trung học cơ sở, Nhà xuất bản Giáo dục.
- Bộ GD&ĐT (2007), Điều lệ trường THPT.
- Bộ GD&ĐT (2005), Luật Giáo dục 2005.
- Bộ GD&ĐT (2008), Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp khối 10, 11, 12, Sách giáo viên, Nhà xuất bản giáo dục.
- Bộ GD&ĐT (2007), Tài liệu hướng dẫn nhiệm vụ năm học 2007 – 2008, Nhà xuất bản giáo dục.
- Bộ GD&ĐT (2008), Tài liệu hướng dẫn nhiệm vụ năm học 2008 – 2009, Nhà xuất bản giáo dục.
- Bộ GD&ĐT (2009), Tài liệu hướng dẫn nhiệm vụ năm học 2009 – 2010, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
- Nguyễn Thị Doan (1996), Các học thuyết quản lý, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia.
- Bùi Minh Hiền (2006), Quản lý giáo dục, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.
- Đặng Vũ Hoạt (2001), Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, Nhà xuất bản giáo dục.
- Mai Quang Huy (2007), Tổ chức, quản lý trường, lớp và hoạt động giáo dục, Đại học quốc gia Hà Nội.
- Trần Thị Hương và các tác giả (2009), Giáo trình giáo dục học đại cương và giáo dục học phổ thông, Trường Đại học sư phạm TP.Hồ Chí Minh.
- Trần Kiểm (1997), Quản lý giáo dục và trường học, Viện khoa học giáo dục, Hà Nội.
- Hồ Văn Liên (2006), Bài giảng chuyên đề quản lý giáo dục, Đại học Sư phạm TP.Hồ Chí Minh.
- Hồ Văn Liên (2007), Bài giảng Quản lý giáo dục, Đại học Sư phạm TP.Hồ Chí Minh.
- Hồ Văn Liên (2009), Đề cương bài giảng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở các trường trung học cơ sở , Đại học Sư phạm TP.Hồ Chí Minh.
- A.S. Macarencô (1984), Giáo dục người công dân, Nhà xuất bản Giáo dục.
- Hồ Chí Minh (1990), Về vấn đề giáo dục, Nhà xuất bản giáo dục.
- Nghị quyết 4 của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VII về tiếp tục đổi mới sự nghiệp Giáo dục – Đào tạo.
- Trung Nguyên (2008), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, Nhà xuất bản giao thông vận tải.
- Phan Thị Tố Oanh (2000), Phương pháp viết tổng kết kinh nghiệm, báo cáo khoa học, Trường Cán bộ quản lý TP.HCM.
- Trần Thị Tuyết Oanh (2008), Giáo trình Giáo dục học tập 1&2, Nhà xuất bản đại học Sư phạm.
- Ngô Đình Qua (2005), Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục, Đại học Sư phạm TP.HCM.
- Nguyễn Ngọc Quang (1989), Những khái niệm cơ bản về lý luận quản lý giáo dục, Trường cán bộ quản lý giáo dục TW1.
- Quận ủy 12 (2009), Báo cáo kết quả lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ năm 2009.
- Viên Chấn Quốc (2001), Luận về cải cách giáo dục, Nhà xuất bản giáo dục.
- Sách giáo dục NGLL các khối 10, 11, 12, Nhà xuất bản giáo dục.
- Tạp chí Giáo dục.
- Tạp chí Giáo dục và phát triển.
- Đỗ Thiết Thạch, Bài giảng xã hội hóa giáo dục và công tác phối hợp của Hiệu trưởng đối với các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường, Trường Cán bộ quản lý Thành phố Hồ Chí Minh.
- Hà Nhật Thăng, Đào Thanh Âm (1998), Lịch sử giáo dục thế giới, Nhà xuất bản giáo dục.
- Nguyễn Thị Hoàng Trâm, Bài giảng về quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường THPT, Trường Cán Bộ quản lý Thành phố Hồ Chí Minh.
- Ủy ban nhân dân quận 12 (2009), Báo cáo tình hình kinh tế xã hội năm 2009.
- Nghiêm Đình Vỳ, Nguyễn Đắc Hưng (2002), Phát triển giáo dục và đào tạo nhân tài, Nhà xuất bản chính trị quốc gia.
- http://www.edu.net/
The post Một số vấn đề lý luận cơ bản về quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp appeared first on Luận văn 1080.
No comments:
Post a Comment